სანიგეთი

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 20:46  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
სანიგეთი - სანიგებით დასახლებული ისტორიული მხარე ახლანდელი აფხაზეთი ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე. სანიგეთის "მეფეს" სპადაგას, რომელსაც ძალაუფლება იმპერატორ ადრიანესგან მიუღია, იხსენიებს არიანე II საუკუნის პირველ ნახევარში. როგოპრც მეფის სახელიდან ჩანს, იგი ადგილობრივი დინასტი უნდა ყოფილიყო. ს. ჯანაშიას სანიგეთი კოლხეთის დაშლის შედეგად წარმოქმნილ სამეფოდ მიაჩნია. გ. მელიქიშვილის აზრით, სანიგეთის გაერთიანება წარმოადგენდა ტომთა კავშირს სახელმწიფოებრიობის ძლიერი ჩანასახით.


სპერი (მხარე)

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 20:44  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
სპერი (ამჟამად თურქეთის პროვინცია ისპირი) ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. იგი მდებარეობს ჭოროხის ზემო დინებაში. მკვლევართა დიდი ნაწილი სპერსა და მის მოსახლეებს მიიჩნევს აღმოსავლელი ქართული ეთნიკური, სახელმწიფოებრივი და კულტურული წრის შემადგენელ ნაწილად. ძვ. წ. V საუკუნეში ჰეროდოტე იხსენიებს მის მოსახლეობას — სასპერებს (ტერმინი შეიძლება ნაწარმოები იყოს მხარის სავარაუდო სახელწოდებისაგან „სასპერ“-ოდან). სპერის ტერიტორია შავ ზღვამდე აღწევდა (აქედან სახელწოდება „სპერის ზღუა“). ძვ. წ. IV—III საუკეებში სპერი, ქართლის სამეფოს წარმოქმნის დროისათვის, პროვინცია იყო (სტრაბონი სპერის „პარიადრის მთიანეთის“ სახელით იხსენიებს).

სპერის მხარის ერთი ნაწილი — ზემო სპერი სხვა ძველ ქართულ პროვინციებთან (ტაო, გოგარენე) პერიოდულად გადადიოდა ხან სომხეთის, ხან ქართლის მფლობელობაში. სომხეთის მფლობელობაში სპერის მხარის ეს ნაწილი მოქცეული იყო ძვ. წ. II საუკუნეში და ახ. წ. III—IV საუკუნეებში (387 წლამდე). სპერის ოლქის უდიდესი ნაწილი და საკუთრივ ძველი ქალაქი სპერი 1570-იანი წლების დამლევამდე თითქმის ყოველთვის შედიოდა საქართველოს საზღვრებში: XII-XIII საუკუნეებში საქართველოს ფეოდალური მონარქიის გამგებლობაშია, XIII საუკუნის II ნახევრიდან სამცხის სამთავროში (სამცხე-საათაბაგოში) შედის. XIII საუკუნის ბოლოს სამცხის მთავარმა ბექა მანდატურთუხუცესმა სპერში დაამარცხა ოსმალთა ლაშქარი. 1578 წლიდან ეს ძირძველი ქართული მხარე ოსმალეთმა მიიტაცა. ამჟამად იგი შედის თურქეთის ისპირის ვილაიეთში. სპერი უაღრესად მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისითაც, რომ სწორედ ეს მხარე არის ბაგრატიონთა საგვარეულოს სამშობლო.


ტაო

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 20:41  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ტაო ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. იგი მდებარეობს მდინარე ჭოროხის შუა დინების აუზში. პირველად მოიხსენიება ძვ. წ. 1112 წელს ასურულ წყაროებში “დაიაენის” სახელწოდებით. ურარტული წყაროები “დიაუხის” სახელით იცნობდნენ. ამ მხარეში ცხოვრობდნენ ქართველური ტომები: ტაოხები, ხალიბები, სკვითინები.

ძვ. წ. I ათასწლეულში ტაო შედიოდა კოლხეთის სამეფოში, IV-III სს-ში იბერიის ორგანული ნაწილი იყო, II ს-ში სომხეთი დაეუფლა. ახ. წ. I-II სს-ში ტაო კვლავ ქართლის სამეფოს შემადგენლობაშია, IV-VII სს-ში მამიკონიანთა ფეოდალური საგვარეულოს სამფლობელო იყო. VIII საუკუნეში ტაო პოლიტიკურად ქართლის სამეფოს შეუერთდა, აქ გაიშალა ფართო სამონასტრო მშენებლობა, დასაბამი მიეცა ბაგრატიონთა სამეფო დინასტიას.

XII-XIII სს-ში ტაო საქართველოს სანაპირო საერისთავო იყო, XIII ს-ის მე-2 ნახევრიდან სამცხე-საათაბაგოშია, XIV ს-დან კვლავ ერთიანი საქართველოს შემადგენლობაში. XVI ს-ის 50-იან წლებში სამცხე-საათაბაგოს სხვა ტერიტორიებთან ერთად ოსმალეთმა შეიერთა.


ტაშირი

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 20:33  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ტაშირი იყო ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე, ქვემო ქართლის განაპირა ოლქი. იგი შემოსაზღვრული იყო ლოქის, ლელვარის, ყარაღაჯის და ბამბაკის მთებით, მოიცავდა ტაშირისწყლის ხეობას. ეს მხარე ხშირად ლორედ იწოდებოდა, რადგან ცენტრი ლორის ციხე იყო. ტერიტორია საცილობელი იყო ქართულ და სომხურ სახელმწიფოებს შორის. ((X))-XI სს-ში ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოშია. 1122 წელს შემოუერთდა საქართველოს და სამართავად გადაეცა ჯერ ორბელებს, შემდეგ - მხარგრძელებს. საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის დროს, 1918 წელს ეს მხარე საქართველოს შემადგენლობაში შედიოდა. ტაშირი ამჟამად სომხეთის ფარგლებშია მოქცეულია და ლორის ოლქში შედის.


ფხოვი

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 19:16  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ფხოვი (იგივეა, რაც "ფხოეთი") - საქართველოს ისტორიული კუთხე აღმოსავლეთ მთიანეთში. ძირითადად, მოიცავს დღევანდელი ფშავისა და ხევსურეთის ტერიტორიებს.

ი. ჯავახიშვილი ფხოვის ისტორიულ ტერიტორას ასე ფარგლავს: "გუდამაყრის ხეობის აღმოსავლეთით ფხოელთა მთებზე არის ფხოეთი, რომელსაც აღმოსავლეთით დიდოეთი, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთით თუშეთი საზღვრავს".

"ფხოელები", ანუ ფხოველები პირველად იხსენიებიან "მოქცევაჲ ქართლისაჲ"-ში, სადაც ვკითხულობთ, რომ წმინდა ნინოს ქართლის მოქცევის და მცხეთაში ეკლესიის ორგანიზების შემდგომ (326 წ.), აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთშიც უქადაგია: "წარიყვანა იაკობ მღდელი, საბერძნეთით მოსრული და ერის-თავი ერთი, წარვიდა და დადგა წობენს. და მოუწოდა, მთეულთა, ჭართალელთა და ფხოელთა, და წილკანელთა და უქადაგა სარწმუნოვებაჲ ქრისტჱსი. ხოლო მათ განუყარეს თავი და ერისთავმან მცირედ წარჰმართა მახჳლი და შიშით მოსცნეს კერპნი მათნი დალეწად".
შემდეგ საუკუნეებში ფხოელნი მოხსენიებულია კახეთის "ქორიკოზის" (ქორეპისკოპოსი) კვირიკე III დიდი დროს (1014 წ. ), როდესაც მან კახეთი ხელმეორედ დაიპყრო და ახალი საერისთავოები განაწესა, ნათქვამია: "... მეორე (ერისთავი) დასვა კვეტერისა და მიეცა უჯარმის ზემოთი ორთა მთათა შორის, რომელ არიან კახეთისა და კუხეთისა ვიდრე კავკასამდე და გარდაღმად. ესე არს ერწო-თიანეთი, ფხოველნი, ძურძუკი და ღლიღვი". ამ მოკლე ცნობიდან ირკვევა, რომ ფხოვი საშუალო საუკუნეებში კვეტერის საერისთავოში შედიოდა.

.


ქიზიყი

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 19:11  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ქიზიყი, ისტორიული მხარე აღმოსავლეთ საქართველოში, კახეთში, ტერიტორია მდ. მტკვრის ჩრდილოეთით, ყარაიის ველის ქვემოთიდან მოკიდებული, მდინარეების ივრისა და ალაზნის ქვემო წელის აუზი (ახლანდელი სიღნაღისა და დედოფლისწყაროს რაიონების ტერიტორია).
ქიზიყის ანტიკური და ადრინდელი ფეოდალური ხანის სახელწოდებაა კამბეჩოვანი. სახელწოდება "ქიზიყი" წყაროებში XV საუკუნიდან გვხვდება. არსებობ ორი ძირითადი ვერსია, თუ რატომ მიეაცა ამ მხარეს სახელწოდება "ქიზიყი":
სიტყვა "ყიზ" (აზერ. qız) თურქულად, სპარსულად და აზერბაიჯანულად ნიშნავს გოგოს, ანუ ერთი ლეგენდით სპარსელებმა ბევრი ქიზიყელი ქალი მოიპარეს და სახელიც "გოგონების გვეყანა" უწოდეს.
სიტყვა "სიღნაღ" სპარსული სიტყვაა და დაუნარცხავ ხალხს ნიშნავს, ხოლო ქისტებმა გადათარგმეს და "გიზიქ" უწოდეს.


ქსნისხევი - Qsniskhevi

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 19:07  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ქსნისხევი საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა. იგი მოიცავს ქსნის ხეობას და მისი შენაკადების: ცხრაძმის, ჭურთის, ცხავატურის და ალეურის ხეობებს. ამ კუთხეს სამხრეთით ემიჯნება სოფელი მუხრანი, ხოლო ჩრდილოეთის საზღვარს წარმოადგენს ყელის ტბა. ქსნისხევს ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება მთიულეთი, სამხრეთ-აღმოსავლეთით დუშეთის რაიონი (არაგვის ხეობა), ხოლო დასავლეთით ისტორიული შიდა ქართლი.

ქსნისხევი ისტორიულად შედიოდა ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში ქსნის საერისთავოს სტატუსით და მას ქსნის ერისთავები მართავდნენ. ქსნის საერისთავოს და შესაბამისად, ქსნისხევის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ცენტრს სხვადასხვა დროს წარმოადგენდა ქვენიფნევი, ლარგვისი და ახალგორი. ქსნის ერისთავებს რეზიდენცია და სასახლე ასევე ჰქონდათ სოფელ იკორთაშიც (ამჟამინდელი იკოთი). ამჟამად ქსნისხევი მოიცავს ახალგორის რაიონს, ასევე დუშეთისა და მცხეთის რაიონების რამდენიმე სოფელს.


შავშეთი

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 19:00  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
შავშეთი საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. იგი შემოსაზღვრულია არსიანის მთით, არტანუჯის კლდის მასივით და მდინარე ჭოროხით. სახელწოდება მოდის ამავე დასახელების დაბიდან, რომელიც მისი ადრინდელი ცენტრი იყო. IX ს-ში, შავშეთში, ისევე, როგორც მთლიანად სამხრეთ საქართველოში, დიდი აღმშენებლობა მიმდინარეობდა - განსაკუთრებით ეკლესია-მონასტრებისა. 1547 წელს შავშეთი ოსმალებმა დაიპყრეს, 1877-78 წლებში რუსეთმა გაათავისუფლა, შემდგომ კვლავ ოსმალეთმა მიიტაცა.


ცხავატი (რეგიონი)

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 18:56  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ცხავატი, ისტორიულ-გეოგრაფიული რეგიონი აღმოსავლეთ საქართველოში, შიდა ქართლში, ახლანდელი დუშეთის რაიონის დაბა ფასანაურის ჩრდილოეთით სოფ. ქვეშეთამდე. მთიულეთში სიტყვა "ცხავატი" მთაგორიან, ბარიდან მთისკენ გარდამავალი რელიეფის აღმნიშვნელი ზოგადი სახელია.

წყაროებში ცხავატი პირველად VII საუკუნეში იხსენიება. 853 საქართველოში ბუღა თურქის ლაშქრობის დროს, მტერს ცხავატმდე მიუღწევია. XIII საუკუნის დასაწყისში თამარ მეფისაგან განდგომილ ფხოველთა წინააღმდეგ ბრძოლაში ცხავეტელები ცენტრალური ხელისუფლების მხარეზე გამოდიოდნენ. XIV საუკუნეში ცხავატს ხადასთან ერთად პოლიტიკური წინააღმდეგობა ჰქონდა ცხრაძმისხევთან. ერთ-ერთი ბრძოლის დროს დაიღუპა 18 ცხავატელი ხევისბერი. XVIII საუკუნის ბოლოსათვის ცხავატი დაიშალა გარეშემოს, მრევლისა და ცხაოტის თემებად.


ცხრაძმისხევი - Ckhradzmiskhevi

ავტორი: admin ვისგან 2-05-2011, 18:45  |  კატეგორია: მთავარი / ფესვები / კუთხეები
ცხრაძმისხევი, ცხრაზმისხევი, ისტორიულ-გეოგრაფიული რეგიონი აღმოსავლეთ საქართველოში, შიდა ქართლში მდ. ქსნის ხეობის ზემო წელზე. შუა საუკუნეებში - ადმინისტრაციული ერთეული. თავსდება ახლანდელი ახალგორის რაიონის ლარგვისის თემის საკრებულოსა და მიმდებარე ტერიტორიაზე. სახელწოდება მოდის ცხრა საძმოსაგან (თემისაგან): დადიანეთი, ზოდეხი, თოხთა, მახიარეთი, დაბაკნეთი, უკანამხარი, უკანუბანი, წინუბანი (მარტიანი), ჩიტიანი, ყველდაბა.



წინა შემდეგი 1 2 3 4 5 6 7 8